New York, Suriname en Pulau Run

Ooit, zo weten we mogelijk nog van onze geschiedenislessen op school, was Nieuw Amsterdam één van de bezittingen van het Nederlandse rijk. In 1667 werd Nieuw Amsterdam bij het Verdrag van Breda geruild tegen Suriname en werd Nieuw Amsterdam hernoemd tot New York.

[Pulau Run]

Zoals zo vaak blijkt deze geschiedenis niet helemaal volledig, want Nederland had Suriname de facto al in bezit: het land was een jaar eerder veroverd op de Engelsen. Het Verdrag van Breda bevestigde slechts de al bestaande situatie. Suriname was dus niet het belangrijkste ruilobject voor wat ooit de wereldstad New York zou worden.

Waar de Nederlanders namelijk écht op aasden was het piepkleine eilandje Pulau Run (Pulau betekent 'eiland'), een van de Banda Eilanden. De Banda Eilanden vormen een groep van tien kleine vulkanische eilanden in de Bandazee en behoren tot de Indonesische eilandengroep de Molukken. Alleen op de Banda Eilanden kon de muskaatboom groeien en ze vormden dus de enige bron van nootmuskaat, een zeer gewilde specerij. Het eiland was al eerder in Nederlandse handen geweest, maar omdat het ietwat afgelegen ligt ten opzichte van de Molukken had men het eiland aan zijn lot overgelaten. Voor de zekerheid hadden de Nederlanders op Pulau Run alle muskaatnootbomen gekapt voordat de Britten het door middel van de East India Company konden terugveroveren. Voor de Britten was Pulau Run daardoor waardeloos geworden. Want om die muskaatnoten ging het de Britten natuurlijk. Muskaatnoten waren immers de bron voor de specerijen nootmuskaat en foelie.

Maar met de deal met de Engelsen kreeg Nederland dus de laatste van tien Banda Eilanden rechtmatig in bezit. Het resulteerde in een vermindering van de dreiging van Britse inmengingen. Nederland had sindsdien een monopolie op de handel in nootmuskaat en foelie. Het heeft de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) en de aandeelhouders daarvan schatrijk geraakt. Om illegale handel en smokkel te voorkomen, concentreerde de VOC de teelt van kruidnagelen eerst op het Molukse eiland Ambon. Op alle andere Molukse eilanden, waartoe immers ook de Banda Eilanden toe gerekend worden, werden de kruidnagelbomen rücksichtslos gekapt.

Maar de Bandanezen bleven toch met de Engelsen en Portugezen handelen. De VOC besluit in 1609 maar een vesting te bouwen om wat meer grip op de situatie te krijgen, maar dat vinden ze op Banda weer geen goed idee. Ze vermoorden enkele Nederlanders en dat was het begin van een onrustige periode. In 1621 heeft Gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen er genoeg van en organiseert een strafexpeditie naar Banda. Na afloop zijn er van de 15.000 bewoners nog maar 1.000 over. De rest is gedood, gevlucht of in slavernij afgevoerd naar Batavia.

Tot in het midden van de 18e eeuw waren de Banda Eilanden de enige bron voor de muskaatnoot in de hele wereld en pas toen lukte het de Britten om de muskaatnoot in Maleisië, Singapore, India, Ceylon en Grenada te verbouwen.

De Banda Eilanden behoren nu uiteraard tot Indonesië, maar de rol van Nederland is zeker niet uitgespeeld. Wereldwijd wordt vrijwel de hele handel in nootmuskaat geregeld via Catz, dochteronderneming van het beursgenoteerde Acomo.